De bijna vergeten schoonheid van de Elzas
De Elzas staat vandaag de dag voor veel wijnliefhebbers in Nederland te boek als een ietwat gedateerd en oubollig wijngebied. Elzas wijnen vierden hun hoogtijdagen in Nederland enkele tientallen jaren geleden. Met name in de Nederlandse horeca waren de Elzaswijnen niet van de kaart te denken. Dit kwam onder andere door de klassieke wijn / spijscombinaties als Gewürztraminer met Munsterkaas en natuurlijk de onvermijdelijke Pinot Blanc bij de verse asperges van eigen bodem. Nog steeds zien we Elzas wijnen in de Nederlandse horeca en wijnhandel terugkomen, maar het aanbod is behoorlijk teruggelopen. Met de komst van vele nieuwe wijngebieden/wijnlanden ging de Nederlandse consument op zoek naar spannende alternatieven. Daarnaast was de stijl wijnen uit de Elzas vaak ook wat molliger, zo niet zoeter qua stijl. Vooral vanaf de eeuwwisseling is de wijndrinker meer en meer op zoek gegaan naar frisse verteerbare wijnen. Ook in de horeca zien we deze ontwikkeling nog steeds terug.
De wijnen uit de Elzas zijn vrijwel altijd mono-cepages. Dit houdt in dat de wijnen uit één druivenras bestaan. De meeste productie in het gebied is witte wijn met druivenrassen als Pinot Blanc, Pinot Gris, Gewürztraminer, Riesling, Muscat en Sylvaner. Voor de rode wijnen wordt meestal Pinot Noir gebruikt. Ook iets minder bekende druivenrassen als Auxerrois en Chasselas staan nog in kleine mate aangeplant. Al deze wijnen komen in principe op de markt onder de AOC Alsace. Sinds 1975 kent de Elzas ook een extra classificatie, namelijk de AOC Grand Cru Alsace. Er zijn momenteel 51 Grand Cru’s. Dit zijn allen wijngaarden/gemeenten met een bijzondere ligging/terroir die daarnaast ook aan strengere eisen moeten voldoen. Deze Grand Cru’s voeren altijd de naam van de wijngaard of gemeente op het etiket naast het gebruikte druivenras. Naast de stille wijnen wordt er ook een aanzienlijke hoeveelheid mousserende wijnen gemaakt in de Elzas. De druiven hiervoor komen veelal uit de noordelijke Elzas. Men gebruikt hiervoor vaak Pinot Blanc, Pinot Gris en Pinot Noir. Grappig feitje is dat de Fransen zelf meer dan 80% van de Alsace Cremant consumeren. Er blijft dus niet zo veel over voor de export.
Ik moet eerlijk bekennen dat ook voor mij persoonlijk de Elzas als wijngebied een behoorlijke blinde vlek was geworden in de loop der jaren. Uiteraard liep de verkoop van de klassieke druivenrassen als Gewürztraminer, Pinot Blanc, Pinot Gris, Riesling en Muscat altijd wel gestaag door, maar in de wijnadviezen kwamen de wijnen nog maar zelden voor. Onder andere door de eerder genoemde mollige stijl van veel van de wijnen en de gestegen prijzen, koos ik toch vaker voor een mooie Pinot Blanc uit de Duitse Pfalz of een droge Muscat uit Noord Portugal, om maar een voorbeeld te noemen.
Gelukkig gaat het aloude adagium “De jeugd heeft de toekomst” ook in de wijnbouw nog altijd op. Het wijngebied de Elzas lijkt aan een inhaalslag bezig. Jonge, gedreven wijnmakers die opgegroeid zijn in het gebied zien nieuwe kansen in de markt. Daarnaast hebben zij vaak een frisse blik op de manier waarop het wijngebied zich zou moeten ontwikkelen in hun optiek.
De huidige klimaatverandering heeft voor veel wijngebieden in Europa een grote invloed. De Elzas is daarop geen uitzondering. Dat heeft ook te maken met de unieke ligging van het wijngebied. Het gebied heeft een zeer bijzonder microklimaat. De wijngaarden van de Elzas liggen in een langgerekte sliert van noord naar zuid ingeklemd tussen de hellingen van de Vogezen aan de westkant en het rivierdal van de Rijn. Uitgerekend deze ligging maakt de Elzas zo bijzonder. Het gebergte de Vogezen fungeert als een natuurlijke bescherming voor de Elzas. Het houdt koele lucht en neerslag afkomstig van de Atlantische oceaan tegen. Hierdoor ligt het wijngebied erg beschut. Met name aan de zuidkant van de streek (vanaf Colmar) is de beschutting optimaal. Dit gebied heeft dan ook de meeste zonuren van heel Frankrijk! Op een gemiddelde dag kan het verschil in temperatuur tussen de noordelijke Elzas en de zuidelijke Elzas, zomaar een paar graden bedragen.
Het is voor een wijnmaker dus ontzettend belangrijk de streek en het terroir goed te kennen. Naast termen als ondergrond, afwatering en expositie zijn geografische omstandigheden in de Elzas minstens zo belangrijk in het maken van de juiste keuzes tijdens het groeiseizoen. Omdat de Elzas zo’n relatief warm en zonnig gebied is, is het ontzettend belangrijk hoe een wijnmaker zijn fruit behandeld. Je kunt bijna zeggen dat het werk in de wijngaard meer invloed heeft op het eindresultaat dan het werk in kelder (hoe belangrijk ook). Deze regel gaat met name in de Elzas op. Te laat oogsten is bijvoorbeeld een enorme valkuil voor veel producenten in de Elzas.
Onlangs waren wij te gast in de Elzas en spraken daar de talentvolle wijnmaker Nicolas Haeffelin. Hij voert sinds een paar jaar de regie over het wijnmaak-proces bij Cave Pfaffenheim in het gelijknamige dorpje. Nicolas vertelde ons dat tot zijn komst het bedrijf gesloten was in de maand augustus. Iedereen was simpelweg op vakantie gedurende die periode. De oogst begon steevast pas als de vakantieperiode voorbij was. Het resultaat was dus vaak dat de druiven te rijp werden geoogst en de wijnen dus zuren en daarmee spanning mistten. Onder Nicolas’ regie blijft de Cave nu dus deels geopend in de vakantieperiode. Als het nodig is om een specifiek perceel eerder te oogsten, gebeurt dit nu meteen. Op deze manier verandert dus de stijl van de wijnen aanzienlijk en daarmee ook de stijl van het huis.
Je zou zeggen, dit is een hele eenvoudige aanpassing, maar met onder andere deze maatregel heeft Nicolas gezorgd voor een cultuuromslag in het bedrijf. Een cultuuromslag die de Elzas absoluut moet maken om mee te gaan met de markt en het klimaat.
Nicolas is opgegroeid tussen de wijngaarden van Colmar. Hij kent het gebied en diens mogelijkheden dan ook als geen ander. De stijl Elzas wijn die Nicolas maakt kan men het beste omschrijven als elegant, complex en droog. Elke wijn uiteraard typisch voor het gebruikte druivenras, maar altijd verteerbaar en elegant geproduceerd. Je zou zijn wijnen mogen omschrijven als klassieke Elzaswijnen met een duidelijke moderne signatuur. Gelukkig blijft de Elzas een gebied van tradities, want hoewel verandering nodig is, zijn tradities de levensader van een wijngebied. Kennis en passie wordt van generatie op generatie overgedaan. De jonge wijnmakers in de streek houden dan bijvoorbeeld ook allemaal vast aan het gebruikte flesmodel. En ook aan de aanplant van de traditionele druivenrassen wordt niet getornd.
Wat opvalt is dat de jonge generatie wijnmakers allemaal vol trots praten over “hun” Elzas. En dat is terecht. Het is een prachtige streek op maar 4-5 uur rijden vanaf Nederland. Gelegen tussen het fantastische natuurreservaat en gelijknamig gebergte de Vogezen aan de ene kant en het glooiende Rijndal aan de andere kant is er genoeg moois te zien. Het feit dat de streek in de loop van de tijd meermaals van eigenaar is veranderd ( het was vroeger Duits grondgebied ) zorgt voor de nodige culturele versmelting. De streek is dan ook volledig tweetalig en is qua cultuur absoluut een buitenbeentje in Frankrijk. Ook in de architectuur zie je dit terug. De langgerekte lappendeken van dorpjes bestaat voornamelijk uit de kenmerkende vakwerkhuisjes die we ook veel in Zuid Duitsland zien.
In het noorden van de streek ligt de moderne en bruisende stad Strasbourg. Natuurlijk bekend van het Europees parlement, maar voor een leuke stedentrip ook zeker de moeite waard. Wat verder naar het zuiden is het stadje Colmar zeker het bezoeken waard. Deze gemeente wordt gezien als het hart van de Elzasstreek en staat bekend om de vele vakwerkhuizen in het gezellige pittoreske centrum. Ook culinair is de streek vermaard. Van de heerlijke flammenkueche tot de winterse kost als Choucroute (zuurkool met lokale vleessoorten) er is voor ieder wat wils.
Het wordt tijd dat we de Elzas weer wat meer op waarde gaan schatten. Veel van de wijnen zijn de aandacht meer dan waard. Dus trek op een mooie dag eens geen Sauvignon Blanc uit Nieuw Zeeland open, maar pak een mooie droge Riesling uit bijvoorbeeld Colmar. Ik beloof je, het is de moeite waard!
